سبک معماری اسلامی چیست؟ و معرفی ۵ معماری اسلامی برتر دنیا

در این مقاله از مجله آرک داتام به معرفی سبک معماری اسلامی می‌پردازیم و سپس با معرفی برترین های معماری اسلامی جهان، هر کدام از این پروژه های معماری اسلامی را بررسی می‌کنیم تا شما را با برترین‌های جهان آشنا کنیم.
 

معماری اسلامی، تنها شامل ساختمان‌های مذهبی که مسلمانان برای عبادت و گردهمایی استفاده می‌کنند نیست؛ این سبک از معماری فراتر از مساجد و مکان‌های مذهبی می‌رود. گرچه این سبک از مساجد و زیارت گاه‌ها آغاز شده اما، سبک معماری اسلامی به گونه‌ای است که با معماری پیش از اسلام هر منطقه ترکیب شده و در عین یکسان سازی مسلمانان، حال و هوای بومی منطقه را حفظ می‌کند. به طور مثال در کشور ایران، موجب به وجود آمدن معماری اسلامی-ایرانی شده است که در نوع خود بینظیر است.

سبک معماری اسلامی، معرفی و تاریخچه

معماری اسلامی، به ساختمان‌های مرسوم مسلمانان اتلاق می‌شود که از قرن ۷ام میلادی به بعد در خاورمیانه و دیگر نقاط مسلمان نشین دیده می‌شود. سبک معماری اسلامی بیشترین جلوه خود را در مساجد و مدارس نمایش می‌دهد. از نمونه پروژه های معماری اسلامی اولیه می‌توان به گنبد صخره‌ای اورشلیم در مسجد الاقصی (سال ۶۹۱ میلادی) و مسجد بزرگ دمشق (سال ۷۰۵ میلادی) اشاره کرد. این پروژه‌های معماری اسلامی با ایده گرفتن از معماری مسیحی بنا شده‌اند و از بسیاری از اصول معماری خود را از کلیساها برداشته‌اند؛ مانند قوس‌ها، ستون‌ها و خم‌هایشان، همچنین کف‌پوش‌های موزاییک و سنگی در عین حال ویژگی‌هایی خاصی نیز اضافه شده مثل حیاط‌های بزرگ و صحن‌های نماز و محراب.
 

از همان ابتدا در پروژه های معماری اسلامی اولیه، مشخصه‌‌های این سبک کاملا قابل مشاهده هستند، مانند قوس‌های نیم‌دایره‌ای نعل اسبی و یا تزیینات سطحی و غنی بر روی دیوار‌ها. پروژه های معماری اسلامی با به وجود آمدن مسجد‌هایی با ستون‌های فراوان، سبک سیاق خاص و منحصر بفرد خود را گرفتند؛ اینگونه مسجد‌ها را می‌توانید در عراق و مصر مشاهده کنید. در ایران اما مسجد‌ها شامل ۴ ایوان بودند که هر کدام به قسمت‌های مختلفی از حیاط مسجد باز می‌شدند. این مسجد‌های آجری، دارای گنبد‌ها و تاق‌های زاویه‌دار تزیینی در هر گوشه‌ی اتاق هستند.

گسترش پروژه های معماری اسلامی

این هنر اسلامی بعد از ترکیب شدن با هنر ایرانی و به وجود آمدن سبک اسلامی- ایرانی، به همراه معماران ایرنی به سمت هند و مغولستان راه یافت، و همین امر سبب به وجود آمدن تاج محل و کاخ‌های مغولی به این سبک شد. همچنین معماران عثمانی با الهام گرفتن از سبک معماری اسلامی و معماری بیزانس دست به ساخت پروژه‌های معماری زیبایی زدند؛ به عنوان مثال می‌توان از مسجد زیبای ایاصوفیه در استانبول ترکیه، با آن گنبد مرکزی عظیم و خارق‌العاده‌اش و مناره‌های بلند و شاهکارش، یاد کرد.
 

 

۵ مورد از برترین های معماری اسلامی

در این قسمت قصد داریم تا برای درک بهتر سیک معماری اسلامی و این هنر اسلامی به معرفی ۸ مورد از برترین های معماری اسلامی در جهان بپردازیم و جزییاتی در مورد هر کدام توضیح دهیم تا بیشتر با آن‌ها اشنا شوید.

هنر اسلامی، تاج محل  (Taj Mahal)

یکی از برترین های معماری اسلامی، تاج محل هند است که در واقع یک مقبره است. مقبره‌ی “ممتاز محل” که سومین و محبوب‌ترین همسر “شاه جهان”، امپراطور مغول، بود. وی در حین به دنیا آوردن فرزند ۱۴ام خود از دنیا رفت.
 

شاه جهان بعد از مرگ همسر مجبوبش به دلیل اندوه فراوان دستور داد که آرامگاهی باشکوه برای یادبود ممتاز در جنوب رود جمنا (Yumna-jumna) بسازند. سال این قطعه نزدیک به ۲۰ سال به طول انجامید. امروزه تاج محل معروف ترین سازه با بسک معماری اسلامی است (رقیب پا یا پای مسجد الاقصی در معروفیت). این شاهکار مهندسی به هم به دلیل ابعاد عظیمش (بلند ترین قسمت گنبد مرکزی آین آرامگاه در فاصله‌ی ۷۳ متری از زمین قرار دارد.) و هم به دلیل معماری برازنده و شاخصش، که  ترکیبی از معماری اسلامی، هندی و ایرانی است، مثال زدنی و نامدار است.
 

 
بازدید کنندگان گنبد مرکزی با مرمر سفیدش را خیره کنند می‌دانند؛ چرا که این مرمر از فاصله‌ی دورتر و در نور روز، تغییر رنگ می‌دهد. هنگامی که به این پروژه معماری اسلامی نزدیک شوید می‌توانید خطاطی‌های زرکوب عربی را بر روی سنگ‌های نیمه قیمتی مشاهده کنید، که سطح خارجی سازه را فراگرفته است. در داخل سازه، مقبره‌های خالی ممتاز محل و شاه جهان قابل مشاهده‌اند. مقبره‌های اصلیشان در داخل اتاقکی در زیر سازه قرار دارد. در سال ۱۶۶۰ مسافران خبر دادند که شاه جهان قصد ساخت مقبره‌ای مشابه با سنگ‌های گرانیت سیاه در جهت مخالف رود جمنا را دارد. هرچند این موضوع ببیشتر مانند افسانه است و جنبه تاریخی ندارد.

الحمراء (The Alhambra)

الحمراء به معنی سرخگون از برترین های معماری اسلامی در جهان است. الحمراء کاخیست ساخته شده با سبک معماری اسلامی است. از متعلقات یکی از شاهزاده‌های مسلمان سلسله‌ی نصرید (Nasrid dynasty) در سال‌های ۱۲۳۸ تا ۱۴۹۲ (قرن ۱۴)، که بر فراز تپه‌های اطراف شهر گرانادا (Granada) اسپانیا (Spain) قرار دارد. قسمت‌های فراوانی از این کاخ آسیب دیده و از بین رفته است اما سه بخش اصلی آن باقی مانده است: قلعه‌ای در قسمت غربی تپه به نام الکزابا یا القاسبا (Alcazaba or al-Qasbah)، یک مقر شاهزاده در شرق و دسته‌ای از اتاقک‌های غرفه مانند در کنار باغ‌ها که با نام گنرالایف (Generalife) شناخته می‌شود.
 

 
حیاط و اتاق‌های الحمراء با ظرافت و سلیقه فراوان با کاشی‌های رنگارنگ، خطاطی‌های دل‌انگیز وگچ‌کاری‌ها و چوب بری‌های زیبا تزیین شده‌اند. همچنین نقش و نگاره‌های پیچیده و حکاکی شده بر روی سنگ‌های این مکان، از مثال زدنی‌ترین تزیینات الحمراء هستند که اطراف سالن‌ها و ستون‌ها را فراگرفته‌اند.(منظور طرح‌های و نگاره‌هایی در سبک معماری اسلامی است که به  آن‌ها مقرنس گفته می‌شود.)
 

 

مسجد جامع اصفهان

اصفهان شهریست پر از گنج‌هایی ازسبک معماری اسلامی؛ و در قلب این شهر یکی از برترین های معماری اسلامی، مسجد جامع اصفهان می‌درخشد. تاریخچه‌ی این مسجد به قرن ۸ام میلادی باز می‌گردد اما در حال حاظر قدیمی‌ترین المان باقی‌مانده از این پروژه معماری اسلامی، دو گنبد است که در سلسله‌ی سلجوقیان، که در قرن ۱۱ام بر قسمت‌هایی از ایران حکومت می‌کردند، ساخته شده است.
 

 
در اوایل قرن ۱۲ام مسجد در اطراف یک حیاط مستطیل با سبک معماری اسلامی شکل بازسازی شد که از هر طرف به وسیله ایوان‌ها به هم متصل می‌شدند. طراحی با چهار ایوان اولین بار در این مسجد دیده شد اما بعد‌ها تبدیل به اساس معماری در مسجد‌های ایران شد.
 

 

قبه الصخره (The Dome of the Rock)

قبه الصخره مهم‌ترین ‌اثر معماری اسلامی بعد از مسجد الاقصی در بیت المقدس است. عامه این سازه و گنبد را با مسجد الاقصی اشتباه می‌گیرند. قبه الصخره قدیمی‌ترین بنای تاریخی مسلمانان و یکی از معرف‌ترین‌هاست. این پروژه معماری اسلامی در سال ۶۹۱-۶۹۲ ساخته شده است؛ چیزی حدود ۵۵ سال پس از اینکه اعراب بیت المقدس را فتح کردند. طراحی و تزیینات این سازه که یکی از برترین های معماری اسلامی است، ریشه در معماری دوران بیزانس دارد، اما این سازه ویژگی‌ها و خصیصه‌های مرتبط به خود را نیز دارد و همین ویژگی‌های خاص بعد‌ها به اصول معماری اسلامی تبدیل شدند.
 

 
قبه الصخره از گنبد چوبی طلا کاری شده ساخته شده که بر روی یک سازه‌ی هشت ضلعی سوار است. در داخل این سازه که به سبک معماری اسلامی طراحی شده است، سنگ بزرگی قرار دارد که برای مسلمانان و یهودیان محترم است؛ در آیین یهود گفته می‌شود که این سنگ مکانیست که حضرت ابراهیم قصد قربانی کردن پسر خود را در آنجا داشته، و در دین اسلام از این سنگ به عنوان مکانی یاد می‌شود که حضرت محمد از آن به معراج رفته است. ورودی ساختمان با سنگ مرمر، موزاییک و پلاک‌های فلزی مزین شده است.
 

 

مسجد بزرگ سامرا (Great Mosque of Samarra)

یکی دیگر از پروژه‌ های معماری اسلامی معرف دنیا  مسجد بزرگ سامرا در عراق است. هنگامی که این مسجد توسط خلیفه عباسی، المتوکیل (سال‌های حکومت ۸۴۶- ۸۶۱)، ساخته شد احتمالا نه تنها یکی از برترین های معماری اسلامی، بلکه با مساحتی نزدیک به ۴۲ هکتار بزرگترین مسجد دنیا بوده است. این مسجد از آجر پخته ساخته شده و داخل آن به شیشه‌های آبی مزین است. بیشتر سازه‌ی مسجد در حمله‌ی مغول‌ها به رهبری هولاگو در سال ۱۲۵۸ از بین رفته است، اما یکی از جذاب‌ترین قسمت‌‌های آن، یعنی مناره ۵۲ متری اش، باقی مانده است.
 

این مناره به شکل یک قیف ساخته شده که پلکانی چرخان تا بالای آن رفته است. این که چرا معماران تصمیم بر مخروطی ساختن این سازه گرفته‌اند نامعلوم است اما برای بعضی مردم یادآور معماری آشوری‌ها و بابلی‌های باستانی است.
 

چکیده

سبک معماری اسلامی سبکی است که با زیبایی و جلوه خاص خود نه تنها خاورمیانه بلکه دگیر نقاط جهان را نیز مدحوش خود کرده است. معماران بسیار زیادی از پویایی این سبک معماری استفاده کردند و با ترکیب آن با دیگر سبک‌های معماری پروژه‌های معماری اسلامی بینظیری از خود بر جای گذاشتند به گونه‌ای که برترین های معماری اسلامی قطعا از برترین های معماری دنیا به شمار می‌روند. برای خواندن مقاله‌های بیشتر حتما به مجله آرک داتام سر بزنید.